Zolang het de natuur niet schaadt, laten we mensen graag genieten van onze natuurgebieden. Daarom is het merendeel van de ruim zestig natuurterreinen vrij toegankelijk voor het publiek. In 2019 maakten honderdduizenden bezoekers daar gebruik van. Volwassenen, gezinnen en kinderen. Op eigen gelegenheid of door middel van de vele excursies en andere activiteiten die It Fryske Gea organiseert.

It Fryske Gea maakt zich er sterk voor dat de biodiversiteit niet alleen behouden, maar ook zo veel mogelijk hersteld wordt. In 2019 presenteerden we in dat licht de veenstrategie ‘Stean foar it Fean’ en kwam het ‘Aanvalsplan Grutto’, bedoeld om deze weidevogel te redden, tot stand. Ook was er ruim aandacht voor het landschap, de mogelijk bestuurlijke fusie met Landschapsbeheer Friesland en waren er leuke successen in de natuur zoals de ontdekking van de addertong op de Mokkebank.

Er werden ook andere, mooie projecten afgerond zoals de vogelkijkhut ‘de Catskieker’ in de Lendevallei, de fotohut in het Rysterbosk en de herbouw van ons districtsgebouw bij Rijs. Tegelijk waren er enkele minder leuke gebeurtenissen. Zo zal de containerramp met de MSC Zoe ongetwijfeld lang in ieders gedachten blijven en kregen we in het verslagjaar in Nederland te maken met de stikstofimpasse. In dit jaarverslag leest u er in de diverse hoofdstukken meer over.

Een mijlpaal was in 2019 wellicht dat we samen met andere organisaties van Provinciale Staten van Fryslân groen licht kregen voor ‘Natuer mei de Mienskip’; een nieuwe aanpak voor de ontwikkeling en het beheer van de Friese natuur.

Bestuur en directie van It Fryske Gea hebben veel vertrouwen in de toekomst. Desalniettemin blijven we alert en is het belangrijk dat onze vereniging staat als een huis: financieel gezond, met een grote achterban en aanwezig op de plekken en momenten die er toe doen. Dit is mede mogelijk door de inzet van al onze medewerkers en vrijwilligers. Een compliment voor hen is hier dan ook op zijn plaats!

In 2019 kregen we van Provinciale Staten van Fryslân groen licht voor Natuer mei de Mienskip; een nieuwe aanpak voor de ontwikkeling en het beheer van de Friese natuur. It Frysk Gea heeft hiervoor de handen ineen geslagen met LTO-Noord, Staatsbosbeheer, Het Friesch Grondbezit, Natuurmonumenten, Kollektivenberied Fryslân, Friese Milieu Federatie, Feriening Biologyske Boeren Fryslân en Wetterskip Fryslân. Samen willen we tot 2027 meer natuur in Fryslân realiseren, met hetzelfde budget én met grotere betrokkenheid van de gemeenschap.

De uitwerking is nu vastgelegd in een koersdocument. Natuer mei de Mienskip wil de natuur in Fryslân gestalte geven in partnerschap met de provincie. In deze nieuwe samenwerking zijn alle partijen gezamenlijk verantwoordelijk voor de uitvoering van het natuurbeleid. Zo wordt niet alleen het draagvlak voor meer natuur in de samenleving vergroot, maar is het eveneens mogelijk sneller resultaat te boeken. En dat met dezelfde financiële middelen. Wij verwachten dat dit zal leiden tot robuustere en toekomstbestendigere natuur en logische ecologische verbindingen. De komende twee jaar wordt via drie pilots geëxperimenteerd met deze nieuwe werkwijze. Johan Grijpstra is aangesteld  als programmamanager voor natuurontwikkeling in Fryslân.

BEHEEREVALUATIES. Elk natuurgebied wordt één keer in de zes jaar geëvalueerd. In 2019 werd gestart met de Fluezen. Een veldbezoek aan de Morra-Fûgelhoeke, samen met de Provincie en Wetterskip Fryslân, illustreerde dat het moeilijk is de oorzaken van de problemen van dit meertje te achterhalen. Het water is erg troebel en bevat nauwelijks of geen waterplanten. Ook de rietkragen zijn minimaal. Een tijdelijke proef met een natuurlijker waterpeil zorgde niet voor verbetering. Langs de oever van het meer bevindt zich een heel klein stukje veenmosrietland dat sterk achteruit gaat in kwaliteit. Wetterskip Fryslân voert nu een watersysteemanalyse uit. Daarmee hopen we beter zicht te krijgen op de oorzaken van de geconstateerde problemen en mogelijke oplossingsrichtingen. Er wordt eveneens gekeken naar potenties voor het in stand houden of verbeteren van de kwaliteit van het veenmosrietland.

Ook De Alde Feanen is in het verslagjaar voor het eerst sinds de invoer van de nieuwe beheervisie in 2013 weer geëvalueerd. Omdat in zo’n groot gebied niet alles kan worden meegenomen, is gekozen voor drie dringende thema’s: rietbeheer, graslandbeheer en natuurlijk peilbeheer. Rietland is van grote waarde voor een gezond moeras en voor diersoorten die hiervan afhankelijk zijn, zoals roerdomp en kleine karekiet. Er is de afgelopen decennia echter veel riet verdwenen. Nieuw moeras op voormalige landbouwgrond, liefst met een natuurlijk waterpeilbeheer, kan nieuwe kansen bieden aan riet. Met het Life-project hebben we dit inmiddels in een aantal proefgebieden aangetoond. De komende jaren willen we hier meer mee experimenteren.

Het beheer van de honderden hectares nat (schraal)grasland in De Alde Feanen vraagt elk jaar een enorme inspanning. Goede weersomstandigheden zijn daarbij erg sturend. Soms moeten de kwetsbaarste stukjes noodgedwongen blijven staan. Er wordt nu gekeken of deze stukjes met hulp van een vrijwilligersteam wel consequenter kunnen worden beheerd. Daarnaast gaan we met Wetterskip Fryslân proberen iets meer variatie terug te brengen in het waterpeil in de winterperiode. Tegenwoordig staat het land vijf maanden onder water, waardoor de vroegere schraal(blauw)graslanden meer en meer veranderen in oeverachtige vegetaties. Door de polders ook in de wintermaanden soms weer even droog te malen, kan dit proces mogelijk worden gestopt.

Lees hier de samenvatting van de beheerevaluaties.

NIEUWE NATUUR. De afgelopen jaren is er al veel gedaan aan de Lendevallei. Het gebied heeft een ware metamorfose ondergaan en het einde is nog niet in zicht. Alle ontwikkelingen leiden nu al tot natuurherstel. Zo heeft krabbescheer gezorgd voor een enorme verbetering van de biologische waterkwaliteit van de gekanaliseerde rivier de Linde. Daarnaast is de nieuw aangelegde waterberging ten noorden van de Blesse in gebruik genomen. De voormalige polder van ongeveer 25 hectare is aangelegd als natuurgebied en kan zo’n 180.000 kuub water opvangen. In de zomer zorgt het hogere waterpeil voor minder verdroging in de aanliggende natuurgebieden. In de winter kan het gebied het teveel aan water in de Linde opvangen.

Afgelopen winter hebben we met de SKNL-subsidie een integraal project in Natura 2000-gebied het  Drents-Friese Wold kunnen uitvoeren waarbij de bodemkwaliteit werd verbeterd. Eén van de doelstellingen was het herstellen van de heischrale graslanden. It Fryske Gea liet op de Schaopedobbe een veldproef uitvoeren door Adviesloket Bodem & Natuur om te kijken hoe we de bodemkwaliteit hier kunnen verbeteren en hoe bloemrijk heischraal grasland zich het beste kan ontwikkelen. Sytske Rintjema, specialist natuurkwaliteit en beheer bij It Fryske Gea, vertelde meer over de veldproef en de soortenrijkdom in de Schaopedobbe in een interview met Omrop Fryslân.

ECOLOGISCHE VERBINDINGSZONE. Natuurgebied het Easterskar is groter geworden dankzij een indrukwekkend project van provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en It Fryske Gea. In het Easterskar daalde het waterpeil de laatste jaren schrikbarend, waardoor het veen langzaam uitdroogde. Dit zorgde voor verruiging en verbossing en een afname van het aantal water- en moerasvogels. Om het tij te keren is een twee kilometer lange ecologische verbindingszone aangelegd om water vanaf de Tsjonger in te laten. Daarnaast is het Easterskar nu verbonden met de Rottige Meente en de Brandemeer. Planten en dieren kunnen nu gemakkelijker migreren tussen deze natuurgebieden.

De ecologische verbindingszone bestaat uit kleine wateren, petgaten, kruidenrijke rietlanden, natte graslanden, vochtige ruigtes en hoger gelegen soortenrijke graslanden. Een ondergrondse stroom brengt vanaf de Tjonger water naar het natuurgebied. Het Easterskar ligt hoger dan het land eromheen. Hierdoor ‘lekte’ het grondwater naar de laaggelegen weilanden met een lager waterpeil, één van de redenen voor de verdroging van het gebied. Er werden vier zware betonnen duikers geplaatst om ervoor te zorgen dat het water voor de landbouw en het water voor het natuurgebied gescheiden blijft. Het moerasgebied blijft nu vochtig zonder dat de landbouw natte voeten krijgt.

Woensdag 24 april werd de ecologische verbindingszone feestelijk geopend met de onthulling van een nieuw infopaneel en een picknickbank.

WERK IN UITVOERING. In het verslagjaar zetten we de eerste stappen in het project It Sân. Met dit project werken we aan het verbeteren van de waterkwaliteit en aan goede schuil- en paaiplaats voor vissen en een veilige broedplaats voor bijzondere vogels. Naar verwachting ronden we de maatregelen in het voorjaar van 2020 af. Afgelopen jaar werd het meertje It Sân al met een damwand afgesloten van de Fluezen. Hierdoor kan het waterpeil tijdelijk omlaag, waardoor riet- en waterplanten zich goed kunnen ontwikkelen. Waterriet voorkomt niet alleen dat de oever erodeert, maar zorgt eveneens voor meer zuurstof in zowel water als bodem. Daarnaast hebben vissen en vogels baat bij riet. Als het riet en de waterplanten na een jaar of vijf goed zijn ontwikkeld, wordt It Sân weer  verbonden met de Fluezen en kan de boezem ook profiteren van de verbeterde omstandigheden.

AANKOPEN. Vrijdag 29 maart vond de overdracht plaats van het unieke eeuwenoude gebied Rikkinge Es. Directeur Henk de Vries van It Fryske Gea en verkoper Sjoerd Hoekstra zetten ter plaatse hun handtekening onder het koopcontract. Met de aankoop van Rikkinge Es slaat It Fryske Gea een nieuwe weg in door als grondverpachter op te treden. Sjoerd Hoekstra is van eigenaar pachter geworden. Het terrein blijft agrarisch gebied, maar de nadruk verschuift naar natuurinclusief boeren met behoud en versterking van de biodiversiteit. Een voorbeeld voor hoe het ook kan. De overdracht was tevens het startsein van Uw Stadsboer Fryslân. Via dit initiatief worden producten van biologische boeren direct aan de consument verkocht.

Met dank aan een succesvolle crowdfundingsactie die van start ging in september 2018 kon natuurgebied de Heanmar in het najaar van 2019 worden uitgebreid. In 2016 kon It Fryske Gea al ruim vier hectare kopen van een boer die daar nog extensieve landbouw bedreef. Voor het resterende stuk land kregen wij het eerste recht van koop als het beschikbaar zou komen. Dat moment kwam eerder dan verwacht, toen de betrokken boer in het voorjaar van 2018 stierf.  De noodzaak voor de aankoop van de zes hectare in het hart van het gebied was groot. Met behulp van gulle giften van leden en andere inwoners van Fryslân kon het stuk land worden gekocht. Hiermee is een groot leefgebied voor weidevogels veiliggesteld.

Waarnemingen van flora en fauna in de natuurgebieden van It Fryske Gea zijn een belangrijke graadmeter. Onze leden en andere geïnteresseerden zijn hierbij onmisbaar. Zij geven aan ons door wat ze zien in onze natuurgebieden. Dit is waardevolle informatie, zeker als het om bijzondere observaties gaat.

Zo werden er onder andere veel bijzonderheden gemeld vanaf de Friese IJsselmeerkust. Op 14 april werd de zeer zeldzame kuifkoekoek ontdekt tussen een groep grauwe ganzen, tureluurs, kemphanen en graspiepers. En eind juni zorgde een grijskopkieviet op de Warkumerwaard voor veel commotie onder vogelaars. Maar ook de ‘gewone’ zaken gaven reden tot juichen. Dit verslagjaar was de herfst weer zoals deze hoort te zijn in ons land: niet te warm, niet te koud en ook vooral nat. Ideale omstandigheden voor de paddenstoelen die massaal de grond uitschoten!

REPTIELEN. Een jaar eerder, in 2018, heeft It Fryske Gea samen met Ravon geprobeerd een beter beeld te krijgen van het voorkomen en terreingebruik van de reptielen in het Easterskar. Vanwege de warmte en de droogte was het aantal waarnemingen toen echter gering. Daarom werd besloten om in dit verslagjaar nog een gebiedstelling uit te voeren. Op 30 maart traden acht slangendeskundigen aan. Na enkele uren zoeken stond de teller voor het 550 hectare grote gebied op achttien ringslangen en twee levendbarende hagedissen. Deze keer werden er geen adders gesignaleerd, maar volgens de deskundigen is het voor deze soort dan ook al snel te warm. Als de temperatuur op de bodem boven de 16 graden Celsius komt, trekken de dieren zich terug in de vegetatie en is de kans dat je ze vindt nul.

Ook dit jaar hadden verschillende reptielen weer last van de droogte. Er werden daarom maar weinig reptielen gesignaleerd in de zomer. In september en oktober kwamen er toch nog enkele waarnemingen binnen, waaronder zes levendbarende hagedissen op de Delleboersterheide en twee exemplaren bij de Catspoele.

MUIZENPIEK. De droogte was voor sommige dieren juist positief. Muizen gedijen uitstekend onder deze omstandigheden. Ook dit jaar waren ze er daarom weer in overvloed. Wat tevens zorgde voor een goed roofvogel- en uilenjaar, met vaak omvangrijke en meerdere legsels. Naast uilen en roofvogels profiteerden ook reigers en ooievaars van de muizenaantallen. Zo werd eind augustus een groep van ruim vijftig ooievaars boven Petgatten de Feanhoop gespot. Indirect had het grote aantal muizen hoogstwaarschijnlijk ook een positief effect op het broedresultaat van weidevogels en andere grondbroeders. Hun predatoren, zoals ooievaars, vossen en steenmarters, hadden genoeg aan de muizen en lieten daardoor eieren en kuikens vaker met rust.

VISSEN. De Werkgroep Vissenonderzoek Fryslân gaat regelmatig op onderzoek uit. Het is namelijk belangrijk om de verspreiding van vissoorten in Fryslân actueel te houden, zodat we soorten ook beter kunnen beschermen. In maart bezocht de werkgroep verschillende locaties langs de rivier de Lende. Ter hoogte van het Lendebos werden bermpje, kleine modderkruiper, riviergrondel, vetje, tiendoornige stekelbaars, blankvoorn evenals larven van de weidebeekjuffer aangetroffen. Ter hoogte van De Hoeve en Steggerda zag de werkgroep onder andere de exotische marmergrondel, bittervoorn en grote modderkruiper.

In het noorden van de provincie realiseert It Fryske Gea in samenwerking met de gemeente Noardeast-Fryslân natuurvriendelijke oevers langs de Súd Ie. Daarom werd in maart een vispassage aangelegd tussen de Súd Ie en de Eanjumerkolken. Het natuurgebied is nu beter bereikbaar voor vissen die de Eanjumerkolken weer kunnen gebruiken als paai- en opgroeigebied. Vooral de paling en de driedoornige stekelbaars hebben baat bij de vistrap.

LIBELLEN. Maar weinig landen kennen zo’n omvangrijke libellenpopulatie als Nederland. En binnen ons land spant het waterrijke Fryslân de kroon, zowel wat soorten als aantallen betreft. Begin juni waren er veel libellen actief in de Hurdegarypsterwarren, zoals de bruine korenbout en de vuurlibel. En de sierlijke witsnuitlibel zet zijn opmars voort in dit gebied. Ook uit de Lendevallei kwamen weer meldingen van sierlijke en van gevlekte witsnuitlibellen. Inclusief paringswielen en ei-afzet: het bewijs van voorplanting. Bureau FaunaX ontdekte hier al vroeg in het jaar ook enkele Noordse winterjuffers en een pas uitgeslopen exemplaar van de gevlekte glanslibel. Stuk voor stuk zeldzame en beschermde soorten die nog wel een onderkomen vinden in onze natuurterreinen. Enkele soorten laten de laatste jaren eveneens tekenen van herstel zien.

FLORA. De heide had in 2019 weer last van droogte. Op de Schaopedobbe verdorde behoorlijk wat struikheide. Wat opviel was de massale bloei van kleine tijm en valkruid (830 tegen 420 in 2017). Mogelijk ging het hier om stressbloei. In het Mandefjild deed de gaspeldoorn het goed. Deze plant kan niet goed tegen strenge winters. De afgelopen jaren zijn onze winters relatief zacht geweest, waardoor deze plant duidelijk in aantallen toeneemt.

Erg bijzonder was de ontdekking dat de addertong massaal voorkomt op de Mokkebank. Waar tijdens de inventarisatie in 2016 maar één groeiplek werd gezien op de Mokkebank, waren dat er dit verslagjaar wel zeven met in totaal duizenden exemplaren! Deze toename is geweldig, vooral omdat het plantje landelijk helaas drastisch afneemt door verdroging, verruiging en verzuring. Addertong groeit het beste tussen lage planten, want als de vegetatie hoger is dan tien centimeter dan verstikt de plant. Het hooilandbeheer in de Mokkebank heeft dus zijn vruchten afgeworpen.

WEIDEVOGELS. Jarenlang lieten weidevogels de Eanjumerkolken links liggen. Door achterstallig onderhoud was het gebied verwaarloosd. Er was veel wilgenstruweel ontstaan, greppels slibden dicht, het regenwater bleef lang stilstaan en er ontstond plaatselijk rietmoeras. Geen aantrekkelijke omstandigheden voor weidevogels. Het gebied is inmiddels aanzienlijk opgeknapt en dit heeft zich uitbetaald in een toename van het aantal weidevogels in de Eanjumerkolken. De broedpopulatie van de kievit en tureluur zijn beide zelfs verviervoudigd!

Als natuurbeschermer gaan we zorgvuldig om met onze terreinen. Tegelijkertijd willen we jong en oud graag zo veel en vaak mogelijk laten genieten van de ruim zestig natuurgebieden die we beheren. Een uitdaging die ons goed afgaat, want ook in 2019 trokken onze terreinen honderdduizenden bezoekers. Zij verkenden de natuur op eigen gelegenheid of namen deel aan één van onze vele activiteiten.

NIEUWE VOORZIENINGEN. Voldoende en eigentijdse voorzieningen zijn een voorwaarde om in onze gebieden te kunnen recreëren. Daarom vervangen en vernieuwen we ze dan ook regelmatig. Net zo goed als we veel tijd en aandacht besteden aan onderhoud.

Zo onderging onze fotohut in het Rysterbosk in het verslagjaar een metamorfose. Hij werd op 1 juli door directeur Henk de Vries en oud-werknemer Hans Pietersma geopend. De ruimte biedt uitzicht op een voedselrijke vogelbadplaats en is één van de weinige plaatsen in Fryslân waar fotografen bosvogels van zo dichtbij kunnen vastleggen. De hut is nu van alle gemakken voorzien en de ideale stek voor natuurfotografen.

In 2018 brandde de vogelkijkhut in De Krite af. Een groot gemis voor vogelaars en bezoekers van De Alde Feanen. Dankzij financiële steun uit nalatenschap van het echtpaar Steigenga-De Roock kon It Fryske Gea gelukkig weer een nieuw onderkomen laten plaatsen. Vogelkijkhut ‘de Ielgoes’ is ontworpen en gebouwd door studenten van ROC Friese Poort in Drachten. Hij staat op palen, is alleen per boot bereikbaar en biedt uniek uitzicht op de aalscholverkolonie. De officiële opening vond plaats op 11 juli.

In de Lendevallei was in 2018 al een nieuwe kijkhut geplaatst. Wat nog ontbrak was een naam. Iedereen kon zijn of haar suggesties aandragen bij It Fryske Gea. ‘Catskieker’ kreeg maar liefs 80% van de stemmen en was daarmee de overduidelijke winnaar.

NIEUWE GIDSEN. Zonder onze gidsen kunnen wij geen excursies organiseren en zijn veel andere activiteiten ook niet mogelijk. We zijn dan ook erg blij met de nieuwe lichting vrijwillige natuurgidsen. Elf belangstellenden volgden de eerste helft van 2019 een cursus onder leiding van Lydia Barkema. En met succes! Elke deelnemer nam na afloop een certificaat in ontvangst. Daarmee is It Fryske Gea weer een groep enthousiaste natuurgidsen rijker.

JEUGD. Je kunt niet vroeg genoeg kennismaken met de natuur. Daarom verzorgt It Fryske Gea jaarrond verschillende activiteiten voor de jeugd. We bieden bijvoorbeeld drie verschillende scholenprogramma’s aan, zoals ‘Op zoek naar de Blije Vis’ bij Kornwerderzand. Met dit interactieve programma leren leerlingen van groep 7 en 8 in Súdwest-Fryslân alles over de vistrek. Met als aftrap een presentatie over vismigratie en de Afsluitdijk in het Afsluitdijk Wadden Center, om na de pauze tijdens een excursie met de gidsen de waterkant van het IJsselmeer te ontdekken.

Maar we doen veel meer voor de jeugd. Denk aan jeugdexcursies, themamiddagen, kinderfeestjes, schoolreisjes en de rugzakroutes in Nationaal Park De Alde Feanen. En niet te vergeten Kids Gea, ons ledenblad voor de jeugd, waarmee we jaarlijks duizenden kinderen bereiken én betrekken bij de Friese natuur en ons werk.

OPEN DAGEN. Op 26 mei organiseerden we weer een open dag in en rondom het Bezoekerscentrum van Nationaal Park De Alde Feanen. Ook dit jaar goed bezocht door jong en oud. Tussen 12.00 en 16.00 uur stonden verschillende activiteiten op het programma. Voor volwassenen waren er vaarexcursies, exposities en wandelroutes. De kids konden onder andere broodjes bakken bij het kampvuur, knutselen, buikglijden en kaarsen maken van bijenwas.

Maar de echte topattractie was deze keer de ApenkooiXL, aangeboden door zorgverzekeraar De Friesland. Groot en klein leefden zich uit in deze bijzondere apenkooi. Ze moesten zoveel mogelijk elektronische banaantjes verzamelen op een polsbandje door over hindernissen te klauteren, aan rekstokken en touwen te slingeren én de vloer te vermijden. Ze mochten eveneens niet geraakt worden door zogenaamde kokosnoten van één van de ‘gorilla’s bovenin de apenkooi. Maar het ging er vooral om plezier te hebben en te ervaren dat bewegen leuk is. Dat lukte, want complete gezinnen deden fanatiek mee.

De jaarlijkse Lammetjesdag van It Fryske Gea werd het verslagjaar vervangen door een groot Schaapscheerdersfeest op 2 juni. Locatie van dit ambachtelijke feest was de Schaapskooi Oan ‘e Wyk te Bakkeveen. Voor jong en oud was er veel te doen en te zien. Zo werden meer dan honderd schapen geschoren, was er een demonstratie schapendrijven en zorgde de band Volk! voor live muziek. Ook kon men de bijzondere openlucht tentoonstelling ‘Woven Skin’ van textielkunstenares Claudy Jongstra bewonderen. Zij maakt in haar werk gebruik van de wol van de schapen van de Schaapskooi.

NATUURROUTES. Liever op eigen houtje de natuur in trekken? Dat kan natuurlijk ook. Op onze website staan beschrijvingen van verschillende prachtige natuurroutes . Daarnaast hebben wij een top 5 van de leukste wandeluitjes samengesteld. Niet alleen geschikt voor in de zomervakantie, maar het hele jaar rond. Een wandeling in het Rysterbosk is bijvoorbeeld leuk voor de hele familie en ook geschikt als je drempelvrij op pad wilt. Of ga romantisch samen wandelen in de Peazemerlannen, één van de buitendijkse parels van It Fryske Gea.

Over parels gesproken… Naast grote bekende natuurgebieden bezitten we ook een aantal minder bekende – maar niet minder mooie – terreinen. Syp Set en de Blauhúster Puollen zijn twee van deze vergeten natuurparels die we er graag even uitlichten. Hier geniet je nog volop van rust, water, het weidse (typisch) Friese landschap en watervogels. Natuur om zuinig op te zijn én om te delen en te beleven, vanaf de fiets of boot.

Cultuurhistorie en landschap zijn brede begrippen. Onze inzet was daarom ook in 2019 weer zeer divers. We hebben verschillende cultuurhistorische elementen hersteld en weer zichtbaar gemaakt in het landschap, gebeurtenissen gememoreerd door de plaatsing van kunstwerken, en verhalen verzameld en vastgelegd. Zo bewaren we onze geschiedenis voor de toekomst en kunnen we leren van lessen uit het verleden. En dat altijd met oog voor de omringende natuur.

HERSTEL. In het Rysterbosk is een historisch rondeel teruggebracht in de originele staat. Stichting De Versterking maakte dit financieel mogelijk. Het rondeel, een ‘bosrotonde’ langs de Middenlaan van het voormalige landhuis Huize Rijs, was helemaal afgevlakt door mountainbikers. De contouren zijn weer zichtbaar gemaakt met rondhout uit de omliggende bosvakken. Het rondeel biedt een inkijkje in de rijke historie van het bos en biedt ook nog eens onderdak aan verschillende dieren.

Bij Paesens zijn ook cultuurhistorische elementen in het landschap hersteld, zoals oude melkbochten waar koeien gemolken werden, een schapenwasplaats en oude greppels in de zomerpolder. Het zichtbaar maken van deze geschiedenis helpt ook de natuur in de Peazemerlannen nog eens een handje. Jonge weidevogels kunnen de greppels bijvoorbeeld gebruiken om te schuilen of om te zoeken naar voedsel.

SCHENKING. It Fryske Gea is eigenaar van jachtslot It Slotsje en dankzij een schenking nu ook van een bijzondere kachel in deze woning. Het rijksmonument staat tussen de bomen van het Ketliker Skar. Het jachtslot werd in 1915 in opdracht van de familie Bieruma Oosting gebouwd als buitenverblijf en uitvalsbasis voor de jacht. De familie legde ook het Ketliker Skar aan. Vanaf 1946 werd het jachtslot de dienstwoning van boswachter Ruurd Libbenga en zijn gezin. Omdat de familie de woning zo goed onderhield, kregen ze de handgemaakte kachel uit It Slotsje, na het overlijden van de heer Oosting. Bij een verhuizing in 1963 namen de Libbenga’s de kachel mee naar hun nieuwe onderkomen.

It Fryske Gea kreeg It Slotsje in 1969 in bezit. Begin jaren ’90 keerde de kachel terug naar het jachtslot, zij het in bruikleen. In 2019 schonk K. Libbenga hem echter met een officieel contract aan It Fryske Gea. Hierdoor is de kachel veiliggesteld en kan hij ook in de toekomst in de jachtkamer van It Slotsje blijven.

HERDENKEN. In 2020 vieren we 75 jaar vrijheid. Dit was voor It Fryske Gea aanleiding om de oorlogsverhalen in onze natuurgebieden te verzamelen en zichtbaar te maken, zo ook in het Ketliker Skar. Tijdens de oorlogsjaren vonden hier drie succesvolle wapendroppingen plaats voor het verzet. Architect Nynke Rixt Jukema maakte een ontwerp dat het verhaal van de wapendroppingen symboliseert en tegelijkertijd ecologisch van belang is.

In het Droppingsveld staan nu drie gereconstrueerde wapencontainers die onderdak bieden aan vleermuizen. Deze dieren zijn gekozen als symbool voor de verzetslieden: overdag hieden ze zich schuil, ’s nachts waren ze actief. Op elke paal zit een knop. Wie daarop drukt, krijgt in het kort het verhaal van de wapendroppingen verteld. Op zaterdag 23 november, precies 75 jaar na de laatste succesvolle dropping, werd het kunstwerk met een kleine ceremonie gepresenteerd aan het publiek.

In 2019 hielden de nodige vraagstukken ons bezig. Denk aan de klimaatverandering die ook de natuur en ons beheerbeleid beïnvloedt. Hetzelfde geldt voor de stikstofcrisis die tot verhitte discussies en beperkende maatregelen aanleiding geeft. Daarnaast kampten we met de gevolgen van droogte en het inklinken van veengebieden. Stuk voor stuk ontwikkelingen die om een gezamenlijke en integrale aanpak vragen. Waarbij zowel overheden, bedrijven als terreinbeheerders nauw zijn betrokken en het eens moeten worden. It Fryske Gea houdt daarbij zowel provinciaal als landelijk, via het samenwerkingsverband LandschappenNL, de vinger aan de pols.

BELEID. It Fryske Gea is met het Bûtefjild, de Alde Feanen, Petgatten de Feanhoop, Easterskar en de Lendevallei beheerder van een aanzienlijk deel van het Friese veengebied. Verdroging is een groot probleem in deze terreinen. Om dit aan te pakken is samen met landschapsarchitect Peter de Ruyter een strategie ontwikkeld voor behoud en bescherming van de veennatuur in Fryslân: Stean foar it fean.

In deze visie schetsen we een droomscenario waarbij de veenbodems en de veenlandschappen in 2100 zijn veiliggesteld. Hiertoe is een zevenstappenplan opgesteld. Door deze stappen te volgen kan het veenlandschap behouden blijven.

Meer dan de helft van ons bezit, ruim 10.000 hectare, bestaat uit water en waterrijke gebieden. Vissen vormen een belangrijke schakel in dit ecosysteem. Met Sterk foar fisk verscheen er in het verslagjaar een beleidsplan waarmee It Fryske Gea zich, zoals de titel luidt, sterk maakt voor een gezonde visstand en vispassage. Het beleidsplan werd in overleg met verschillende partijen, waaronder sportvisserij, opgesteld. We geven hiermee nader richting aan onze missie en visie wat betreft de Friese waternatuur.

SAMEN VOOR DE TOEKOMST. De biodiversiteit staat op veel terreinen onder druk. Niet alleen de natuur, maar ook de bodemvruchtbaarheid, landbouwproductie en de levenscyclus van talrijke planten- en diersoorten komen daarmee in het geding. It Fryske Gea zet zich op vele terreinen in voor behoud en versterking van biodiversiteit in onze provincie.

Zo tekende directeur Henk de Vries op dinsdag 19 maart namens It Fryske Gea het bijenpact. Samen met veertien (Friese) organisaties slaan we de handen ineen voor de lokale biodiversiteit en tegen de bijensterfte. Het bijenpact is een vervolg op het initiatief ‘Silence of the bees’ en richt zich op de landbouw in Nederland, België, Duitsland, Denemarken, Zweden en Engeland. Met als doel het vergroten van de natuurlijke bestuiving van gewassen door wilde bijen, zweefvliegen en vlinders met meer dan tien procent.

De biodiversiteit komt ook onder druk te staan door het teveel aan stikstof in de lucht. Verzuring van de bodem is een gevolg. Net zo goed als dat de voedingsstof ervoor zorgt dat natuurgebieden vergrassen en andere plantensoorten worden verdrongen. Kwetsbare soorten verdwijnen en de vegetatie van dominante soorten wordt dichter, zoals in veenmosrietlanden die verbossen. Gevolg is dat ook bepaalde dierensoorten verdwijnen. Kortom, het hele ecosysteem verandert. It Fryske Gea doet aan symptoombestrijding op haar terreinen door bijvoorbeeld te plaggen en de bodem te bemesten (neutraliseren) met kalk. Vergrassing van heidevelden gaan we ook tegen door beweiding met Drentse heideschapen. De oorzaak, het overschot aan stikstof, nemen we hiermee echter niet weg.

De gezamenlijke natuur- en milieuorganisaties van Nederland overhandigden op 11 december hun plan van aanpak voor de stikstofcrises aan de minister van LNV, Carola Schouten, en premier Mark Rutte. Met de strekking dat alleen een gezamenlijke aanpak volstaat en alle betrokkenen dienen te investeren in een duurzame oplossing van dit probleem. Investeren in natuurinclusieve landbouw maakt daar onderdeel van uit. Net zo goed als het ontwikkelen van een integrale visie waarmee de stikstofuitstoot duurzaam wordt genivelleerd.

NATUURBEWUST STEMMEN. It Fryske Gea werkt nauw samen met Wetterskip Fryslân. Bijvoorbeeld bij het peilbeheer in natuurterreinen, maar ook als het gaat om overloopgebieden voor waterberging en het gezamenlijk belang van een goede waterkwaliteit. Omdat natuurkwaliteit en waterbeheer veel raakvlakken hebben, vroegen wij onze leden om tijdens de waterschapsverkiezingen op 20 maart natuurbewust te stemmen.

Met als belangrijke aandachtspunten voor de Friese natuur en onze natuurgebieden: schoon water, behoud van het veenweidegebied, flexibel peilbeheer, waterbeheersing en waterbeleving en recreatie. Maar bijvoorbeeld ook het wegnemen van belemmeringen voor een natuurlijke vistrek. Een ‘groene’ stem is een goede stem!

BEZWAAR. Gemeentebeleid gaat niet altijd samen met de bescherming van de kwetsbare natuur. Zo ook het plan van de gemeente Tytsjersteradiel om een nieuwe woonwijk te bouwen in de Hurdegarypsterwarren. In juni protesteerde It Fryske Gea daarom samen met de Friese Milieu Federatie en belendende boeren tegen de komst van ruim 150 woningen ten westen van Burgum.

Het natuurgebied is een belangrijke broedplek voor vogels. De dobben, die in ons beheer zijn, zijn landschappelijk en cultuurhistorisch waardevol en bieden bijvoorbeeld een verblijfplaats aan de waterspitsmuis. Volgens Chris Bakker, adjunct-directeur van It Fryske Gea, verdwijnt deze bijzondere natuur als er huizen worden gebouwd. Het gezamenlijk bezwaar had succes. Tijdens de gemeenteraadsvergadering van 4 juli ging het omstreden plan definitief van tafel!

Verspreid over de provincie heeft It Fryske Gea inmiddels ruim zestig natuurgebieden onder haar hoede met een totaaloppervlak van ruim 20.000 hectare. Ze bieden een grote verscheidenheid: van bossen, heidevelden, moerassen, graslanden en plassen tot meren, pingo’s, kwelders en rietlanden.

PARTNERS. It Fryske Gea werkt graag samen met andere partijen. Vanzelfsprekend met de andere elf provinciale Landschappen, waarmee we verenigd zijn in het samenwerkingsverband LandschappenNL. Maar ook met  bijvoorbeeld Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, de Friese Milieu Federatie, Landschapsbeheer Friesland, de Waddenvereniging, zorgverzekeraar De Friesland, De Nieuwe Afsluitdijk, Wetterskip Fryslân, diverse gemeenten en de provincie Fryslân. Bovendien zijn we aangesloten bij de Coalitie Blauwe Hart Natuurlijk die zich inzet voor een verantwoord beheer en gebruik van het IJsselmeergebied. ‘Last but not least’ kent de vereniging ook een bedrijvenstichting: Ynnatura. Tientallen bedrijven zijn donateur van deze stichting en steunen via projecten het werk van It Fryske Gea.

RICHTINGGEVEND. Naast steun geven onze leden ook richting aan onze vereniging. Tijdens de Algemene Ledenvergadering (ALV) kiezen zij de leden van het bestuur en de Raad van Toezicht. De bestuursleden zijn verantwoordelijk voor het beleid van de vereniging. De Raad van Toezicht ziet toe op de financiën en op het behalen van de door het bestuur en de directie bepaalde doelen. Onze vereniging kent ook een aantal commissies die meedenken, ideeën aandragen en het bestuur adviseren over beleid of actiepunten.

In het verslagjaar viel de Algemene Ledenvergadering op 28 mei. De leden herkozen prof. dr. J. van der Meer-Kooistra als bestuurslid. Tijdens de ALV stond de door dr.ir. Ruben Smit gemaakt film ‘Wad’ centraal. Er werd een toelichting gegeven op het maken van de film, de spin-off en het vervolg. Uiteraard werden de aanwezigen getrakteerd op prachtige beelden.

VRIJWILLIGERS. It Fryske Gea is erg blij met haar vrijwilligers. We kunnen ze onmogelijk missen. Honderden vrijwilligers helpen ons met veel verschillende zaken. Zoals bij het onderhoud van de natuurgebieden en bij inventarisaties in het veld. Daarnaast treden ze op als excursieleiders en begeleiders van scholenprogramma’s en evenementen. Ook zijn ze actief in de bezoekerscentra, als schipper op de excursieboot en bij de promotie van de vereniging, om nog enkele voorbeelden te noemen. Zonder vrijwilligers kunnen we veel activiteiten niet organiseren. We zijn iedereen dan ook zeer dankbaar voor zijn of haar inzet!

STEUN. De  steun die wij mogen ontvangen vanuit de provincie en allerlei organisaties, bedrijven en particulieren is prachtig. Dat gebeurt zowel in natura als via financiële bijdragen en door crowdfundingacties. In 2019 mocht LandschappenNL weer een bedrag van € 13,5 miljoen ontvangen van de Nationale Postcode Loterij. It Fryske Gea maakt deel uit van dit samenwerkingsverband. Het geld wordt besteed aan het behouden en beleefbaar maken van de natuur en het landschap in Fryslân. Daarnaast ontvingen we tal van donaties en schenkingen.

De leden, vrijwilligers, samenwerkingspartners en andere betrokkenen geven draagvlak aan dé Friese provinciale vereniging voor natuurbescherming. It Fryske Gea is daar erg blij mee: hartelijk dank namens de Friese natuur, het cultureel erfgoed en het landschap!

Online kunnen we niet alleen informeren over het laatste nieuws uit de natuur en de vereniging via verschillende kanalen, maar krijgen we eveneens veel informatie terug. Op een interactieve manier leren we wat onze achterban interessant vindt en hoe zij de Friese natuur beleven. Zo wordt de hashtag ‘mynfryskegea’ (#mynfryskegea) goed gebruikt op Instagram om mooie foto’s te delen. Naast onze volgers op onderstaande sociale media zijn er ook zo’n 12.500 mensen geabonneerd op de periodieke digitale nieuwsbrief van It Fryske Gea. Gezamenlijk biedt dit de ultieme mix van verschillende media om online een band op te bouwen en te onderhouden.

It Fryske Gea, provinciale vereniging voor natuurbescherming in Fryslân

It Fryske Gea heeft als doel: bescherming, behoud en ontwikkeling van natuur en landschap en de bescherming van cultuurhistorische waarden in Fryslân. De vereniging beheert ruim zestig verschillende natuurgebieden – met een totale oppervlakte van circa 20.600 hectare – verspreid over de provincie Fryslân en telt circa 36.000 leden.

It Fryske Gea
Van Harinxmaweg 17
9246 TL Olterterp

Postbus 3
9244 ZN Beetsterzwaag
T 0512-381448

info@itfryskegea.nl
itfryskegea.nl

Concept & redactie: It Fryske Gea / Schrijfburo Terwisscha & Wagenaar
Productie & vormgeving digitaal jaaroverzicht: TWonline
Fotografie: Archief It Fryske Gea